روش­های مختلف استریل سازی

روش­های مختلف استریل سازی

استریل سازی  در کل به سه روش حرارتی، پرتودهی و شیمیایی صورت می­گیرد.

روش حرارتی:

حرارت عاملی فیزیکی است که این روش برای ضد عفونی کردن و از بین بردن عوامل پاتوژن مورد استفاده قرار می­گیرد. حرارت می­تواند به دو روش خشک و مرطوب باعث رفع آلودگی شود.

• حرارت مرطوب: حرارت مرطوب(بخار) نسبت به حرارت خشک اثر قوی­تری در استریل سازی دارد و در اتوکلاوها از آن استفاده می­شود.
• حرارت خشک: حرارت خشک اثرت خورندگی ندارد و از آن برای استریل سازی سطوح و لوازم آزمایشگاهی شیشه­ای استفاده می­کنند. این روش استریل سازی در دمای 160 تا 170 درجه سانتیگراد و در مدت 2 الی 4 ساعت توسط دستگاه آون انجام می­شود.
• حرارت خشک خود نیز به 3 صورت سوزاندن، حرارت مسقیم و شعله پاشیدن صورت می­گیرد.

پرتودهی:

از اشعه ماوراء بنفش UV نیز برای استریل سازی  و ضدعفونی کردن استفاده می­کنند. طول موج مورد استفاده برای چنین مصارفی 210 الی 310 نانومتر می­باشد. این پرتو می­تواند بسیاری از میکروب­ها را از بین ببرد ولی محدودیت نیز دارد یعنی مثلا اشعه­ی UV نمی­تواند میکروب­های موجود در سطوح باز، خاک و غبار غلیظ را از بین ببرد. میزان تاثیر این اشعه به فاصله­ی آن از منبع بستگی دارد که هرچه از منبع اشعه دورتر باشیم باتوجه به کاهش شدت آن باید زمان پرتودهی افزایش پیدا کند.

مواد شیمیایی:

مواد شیمیایی در حالت­های مایع و بخار وجود دارد که برای استریل سازی مورد استفاده قرار می­گیرد. از جمله  مواد شیمیایی می­توان موارد زیر را نام برد:

جوشاندن:

از قدیمی ترین روش­های استریل سازی است که خیلی قابل اطمینان نیست. در این روش در ظرف مقداری آب می­ریزیم و اشیاء را در آن قرار می­دهیم و به مدت 10 الی 20 دقیقه می­جوشانیم.

تندالیزاسیون:

این روش برای استریل سازی موادی به کار برده می­شود که در دمای بالاتر از 100 درجه­ی سانتیگراد تخریب می­شوند مثل سرم­ها، واکسن­ها و مواد پروتئینی. روش آن به گونه­ایی است که باید در سه روز متوالی ماده مورد نظرمان را به مدت نیم ساعت در دمای 60 الی 100 درجه­ی سانتیگراد قرار دهیم و سپس ماده را در دمای 37 درجه­ی سانتیگراد برای رشد اسپور باکتری قرار می­دهیم.

پاستوریزه کردن:

روشی است که از آن برای از بین بردن میکروارگانیسم­هایی استفاده می­کنند که در آن  فراورده و ماده مورد نظر نباید ماهیتش تغییر پیدا  کند. این روش طی 2 مرحله انجام می­شود، ابتدا در دمای 63 تا 66 درجه­ی سانتیگراد به مدت 30 دقیقه و سپس در دمای 76 تا 78 درجه­ی سانتیگراد به مدت 15 دقیقه.

اتوکلاو:

دستگاهی است که برای ضدعفونی کردن وسایل و موادی که در دما و فشار بالا کار می­کنند، مورد استفاده قرار می­گیرد. لازم به ذکر است که موادی که بسیار سریع تبخیر می­شوند مثل اتانول و کلروفوم، موادی که اشتعال پذیر هستند، مواد خورنده مثل اسیدها، حلال­ها و مواد رادیواکتیو نباید اتوکلاو شوند. مواد و نمونه­ها باید در ظروفی قرار گیرند که بخار و حرارت توانایی انتقال داشته باشند، در این صورت بهتر است در ظروف کاملاً محکم بسته نشوند تا بخارات ایجاد شده بتواند خارج شوند. پس از اتمام اتوکلاو تا زمانی که فشار بالاست و یا دما  بالاتر از 80 درجه­ی سانتیگراد است نباید به هیچ عنوان در اتوکلاو را باز کرد. اتوکلاو از روش حرارت مرطوب یعنی بخار استفاده می­کند و به دلیل بخار فراوان و فشار زیادی که به صورت همزمان وجود دارند، عمل استریل سازی  مواد و وسایل انجام می شود. به طور معمول اتوکلاو در دمای 121 درجه­ی سانتیگراد و فشار 15 بار عمل می­کند. زمان استریل سازی به وسیله این دستگاه بسته به نوع ماده، خصوصیات فیزیکی و مقدار آن متغیر است. تمام مواد غیرعفونی و عفونی آلوده شده با عوامل بیولوژیک شامل بقایای نمونه‌های محیط کشت، پاتوژن‌های رشد کرده، سلول‌های انسانی، حیوانی و گیاهی، مواد آلوده شده به مدفوع انسان یا حیوان، محصولات خونی انسان و حیوان می‌توانند اتوکلاو شوند. موادی مثل داروهای سرطان‌زا، رادیو ایزوتوپ‌ها، مواد شیمیایی سمی، مواد شیمیایی قابل تبخیر یا هر ماده خطرناک دیگری که ممکن است در اثر حرارت تبخیر شود و انتشار یابد را به هیچ عنوان نباید درون اتوکلاو قرار داد.

اجزای  شکیل دهنده­ی اتوکلاو:

• چمبر
• شیر برقی
• مولد  بخار
• مخزن آب
• سنسور دما
• برد الکتریکی
• پمپ آب
• پمپ وکیوم
• ترموستات ایمنی
• فن

اتوکلاو از نظر درجه بندی حرارت به 2 دسته­ تقسیم می­شود:

1. محدوده­ی درجه­ی بالا 250 تا 274 درجه فارنهایت یا 132 تا 134 درجه سانتیگراد است.
2. محدوده­ی درجه­ی پایین 250 تا 254 درجه فارنهایت یا 121 تا123 درجه سانتیگراد است.

اتوکلاو ها دارای 3 کلاس هستند:  کلاس N، کلاس S و کلاس B

• دستگاه اتوکلاو کلاس : N برای ابزارهای جامد بدون پوشش است.
• دستگاه اتوکلاو کلاس  : Sمانند کلاس N برای ابزارهای جامد است با این تفاوت که هم برای وسایل پوشش دار و هم برای بدون پوشش و وسایل سوراخ دار مورد استفاده قرار می­گیرد.
• دستگاه اتوکلاو کلاس : B علاوه بر تامین تمام پوشش­های کلاس N و S، مواد نساجی را هم پوشش می­دهد.

با توجه به نوع آزمایش و ماهیت عامل عفونت زا راه رفع آلودگی و استریل سازی متفاوت است.

منبع : رویان ایران | بزرگترین مرجع تخصصی تجهیزات آزمایشگاهی کشور