شیشه آلات آزمایشگاهی

شیشه آلات آزمایشگاهی (Laboratory Glassware)

شیشه آلات آزمایشگاهی از جمله ضروریات پایه تمامی آزمایشگاه ها هستند. این ظروف در حین ساخت می توانند با روش های متفاوتی مثل دمیده شدن، برش خوردن، قالب ریزی و یا خمیده شدن به شکل ها و اندازه های متفاوت تبدیل شوند. انتخاب شیشه آلات آزمایشگاهی بر اساس نیازهای آزمایشگاه و با توجه به نوع آزمایش هایی که قرار است توسط آن ها انجام شود، صورت می گیرد. در انتخاب شیشه آلات مناسب بایستی به مواردی از جمله نوع شیشه، مقاومت آن در برابر عواملی مثل حرارت و مواد شیمیایی گوناگون و بودجه مصرفی برای خرید آن ها توجه نمود.

شیشه آلات آزمایشگاهی می توانند از جنس شیشه های متفاوتی ساخته شوند و برای آزمایش های متفاوت مورد استفاده قرار بگیرند. شیشه های بوروسیلیکات، شفاف هستند و در برابر تغییرات شدید دمایی نیز مقاومند، ظروف پیرکس(PYREX) که بیشترین نوع ظروف مصرفی در آزمایشگاه را تشکیل می دهند، از این نوع شیشه ساخته شده اند. شیشه های کوارتز دارای مقاومت در برابر حرارت بالا دارند و تنها به  طول موج های معینی از طیف الکترو مغناطیس اجازه عبور می دهند. شیشه های قهوه ای یا آمبر، که به شیشه های کم اکتین هم معروف هستند در برابر پرتو های UV و فروسرخ مقاومند و برای موادی که به نور حساس هستند استفاده می شوند. شیشه های دیواره سنگین (heavy-wall) برای آزمایشات در فشار بالا استفاده می شوند. شیشه های سیلیکونی شده نیز به گونه ای طراحی شده اند که از چسبیدن مواد به آن ها جلوگیری شود. انواعی از شیشه ها نیز در برابر ضربه و شکستن مقاومند.

انواع شیشه آلات آزمایشگاهی  و عملکرد آن ها

شیشه آلات آزمایشگاهی علاوه بر تفاوت در جنس شیشه ای که در ساخت آن ها به کار رفته است، بر اساس شکل و ساختار نیز کاربرد های متفاوتی خواهند داشت. در ادامه لیستی از شیشه آلات پر مصرف آزمایشگاهی و کاربرد هر یک تهیه شده است.

• لام و لامل:
  

  لام یا اسلاید، یک صفحه شیشه ای است که از آن برای تهیه گسترش هایی از نمونه مورد آزمایش استفاده می شود، بعضی لام ها دارای چاهک های کوچک برای بررسی مستقیم نمونه زیر میکروسکوپ هستند. همچنین از بعضی لام های مخصوص برای شمارش سلول های خونی استفاده می شود به این نوع لام ، لام نئوبار یا هموسیتومتر می گویند. هموسیتومتر دارای بخش نشانه گذاری شده برای قرار دادن نمونه است که برای پوشاندن آن هنگام انجام آزمایش از لامل مخصوصی که به آن لامل سنگی نیز گفته می شود استفاده می کنند. در بعضی از کشت ها مثل اسلاید کارچر نیز از لام استفاده می شود. لامل ها در واقع صفحه های کوچک تر از لام و دارای ضخامت کمتر هستند که برای ثابت نگه داشتن نمونه و یا پخش کردن آن بر روی سطح لام مورد استفاده قرار می گیرند.

• لوله مویین:
  

  این لوله ها، بسیار باریک هستند و مایعات بر اساس خاصیت مویینگی وارد آن ها می شوند. استفاده اصلی از لوله های مویین، برای شمارش هماتوکریت در آزمایشگاه هماتولوژی است. اما برای مصارف دیگر نیز از آن استفاده می شود. این لوله ها می توانند آغشته به ضدانعقاد(دارای علامت قرمز) و یا بدون آن باشند.

• لوله دورهام:
  

  لوله دورهام یک لوله شیشه ای کوچک است که برای تشخیص تولید گاز در کشت های میکروبیولوژی استفاده می شود. این لوله ها به صورت برعکس در محیط کشت های لوله ای قرار می گیرند و در صورتی که باکتری موجود در محیط کشت، در نتیجه متابولیسم خود گاز تولید کند در این لوله حباب تشکیل می شود.

• لوله های آزمایش:
  

  لوله های آزمایش از جمله پر مصرف ترین لوازم شیشه ای در آزمایشگاه هستند که می توانند در پیچ دار یا بدون در باشند. این لوله ها برای جمع آوری نمونه، انجام کشت و نگهداری مواد آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می گیرند. اندازه و حجم این لوله ها به نوع آزمایش و هدف استفاده از آن ها بستگی دارد. این لوله ها علاوه بر شیشه می توانند از جنس های دیگر نیز ساخته شوند، همچنین در بعضی موارد می توانند دیواره های داخلی آغشته به مواد شیمیایی گوناگون ( برای مثال ضد انعقاد در دیواره های لوله های نمونه خون) داشته باشند، که این موضوع بسته به موارد استفاده می تواند متغیر باشد.

• پتری دیش و لوله Uشکل:
  

  پتری دیش ظرفی است که برای کشت میکرو ارگانیسم ها به کار می رود. امروزه از پتری دیش های یکبار مصرف استفاده می شود، اما در مواردی مثل کشت های قارچی از پتری دیش های شیشه ای نیز استفاده می شود. در بعضی روش های کشت، مثل اسلاید کالچر در قارچ شناسی برای نگهداری لام و ایجاد یک سطح با ارتفاع متفاوت از یک میله شیشه ای که معمولا به شکل U یا V ساخته شده استفاده می شود.

• شیشه ساعت:
  

  ظرفی بشقاب مانند، با کف منحنی است. از آن برای تبخیر و خشک شدن سریع تر و یا نگهداری کوتاه مدت بعضی مواد پودری استفاده می شود. در بعضی موارد می توان از آن برای وزن کردن بعضی مواد نیز استفاده نمود. از شیشه ساعت به عنوان درپوش بشر نیز استفاده می شود. این وسیله با توجه به جنسی که از آن ساخته شده است، تا میزان معینی از حرارت را نیز تحمل می کند.

• بشر:
  

  یک ظرف استوانه ای مدرج با لبه پارچ مانند است، اختلاف بشر با استوانه مدرج در سطح مقطع عریض تر آن است و تفاوت آن با ارلن دیواره صاف و بدون شیب آن و دهانه عریض تر است. از این ظروف معمولاً برای اندازه گیری یک مایع و ریختن آن در ظروف دیگر استفاده می شود.

• ارلن :
  

  بطری شیشه ای مخروطی یا دامن شکل با دهانه باریک است. سرعت تبخیر مایعات در این ظروف به دلیل شکل آن پایین تر از ظروفی مانند بشر است. لبه ارلن می تواند فرو رفته یا رژ دار  سمباده خورده باشد و یا دارای درپیچ سربطری شکل باشد. انواع گوناگونی از ارلن برای نگهداری مایعات و حرارت دادن آن ها استفاده می شود، اما نباید آن ها را در تماس مستقیم با حرارت قرار داد.

  از انواع ارلن می توان به ارلن خلا یا ارلن بوخر اشاره کرد که دارای یک لوله جانبی برای ورود و خروج گاز است و در بعضی موارد از طریق این لوله به پمپ وکیوم متصل می شود تا هوای موجود در آن تخلیه شود. دیگر انواع ارلن،  ارلن در پیچ دار است که علاوه بر نگهداری مواد،  می توان از آن برای کشت سلول نیز استفاده نمود. بر اساس نوع مایع موجود و هدف از استفاده ارلن می تواند قطر دهانه متفاوتی داشته باشد، ارلن هایی با دهانه باریک تر دارای مقاومت بیشتر در برابر فشار بوده و برای جابه جایی مایعات نیز مناسب تر هستند زیرا کنترل مایع خروجی با استفاده از آن ها راحت تر خواهد بود، این در حالی است که ارلن های دهانه گشاد برای به حجم رساندن، جوشاندن و جداسازی مایعات مناسب تر هستند.

• بالن یا فلاسک:
  

  این وسیله یک گوی شیشه ای است که دارای یک یا چند دهانه استوانه ای با طول های متفاوت است. کف بالن می تواند صاف یا گرد باشد، همچنین دهانه بالن می تواند ساده و یا جایگاه درپیچ باشد، در بعضی موارد نیز لبه بالن به صورت سمباده خورده یا فرو رفته است تا برای اتصالات آزمایشگاهی مناسب تر باشد.

انواع بالن برای آزمایش های متفاوت استفاده می شوند، از انواع بالن می توان به موارد زیر اشاره کرد.

بالن ژوژه(volumetric flask):

این نوع بالن برای نگهداری محلول ها درحجم و دمای معین استفاده می شود.این بالن گلابی شکل با دهانه استوانه ای بلند و دارای درجه بندی برای مشخص کردن حجم نوشته شده بر روی بالن است. در بعضی انواع، درپوش هایی برای ظرف تعبیه شده است که هم زدن محلول را تسهیل کند.

بالن فلورانس:

این بالن دارای لوله استوانه ای نسبتاً کوتاه تر است و به دلیل قابلیتی که دارد (تحمل دمای بالا برای جوشاندن مایعات) از آن استفاده می شود.

بالن لوشاتلیه:

این بالن برای اندازه گیری تغییر حجمی سیمان، آهک، بتن و… در حین بستن ( سفت شدن) و یا اندازه گیری چگالی آن ها استفاده می شود.

بالن کجلدال:

از این نوع بالن که از دسته بالن های ته گرد است،  در روش کجلدال برای اندازه گیری کمی نیتروژن موجود در مواد شیمیایی استفاده می شود.دهانه بالن به صورت رژ دار یا سمباده خورده است که امکان اتصال این وسیله را در سیستم های آزمایشگاهی فراهم می کند.این بالن تحمل دمای بالا و مواد شیمیایی متفاوت را دارد، اما نباید از آن در تماس مستقیم با منبع حرارت استفاده کرد و بهتر است از حلقه ها و یا سایر محافظ های نسوز استفاده نمود.

بالن تقطیر و بالن اشلنک:

این نوع بالن دارای یک لوله جانبی است که برای خارج کردن گاز موجود از فضای داخلی آن یا وارد کردن گاز مورد نظر به فضای داخلی استفاده می شود. این بالن نیز از دسته بالن های ته گرد است و لوله جانبی آن می تواند دارای پیچی برای کنترل ورود و خروج گاز ها باشد که در این صورت به آن بالن اشلنک می گویند.

بالن گردن قویی :

این بالن دارای دهانه پیچ خورده و باریک است که باعث کاهش جریان هوا در بالن شده و در نتیجه ذرات معلق در هوای داخلی بالن را حبس می کند.

• Cell spreader و همزن شیشه ای:
  

  این وسیله ها میله های شیشه ای هستند که برای پخش سلول ها بر روی محیط کشت و یا هم زدن محلول ها از آن ها استفاده می شود. جنس این وسیله ها معمولاً از شیشه های نچسب و مقاوم به مواد شیمیایی ساخته می شود.

• استوانه مدرج یا مزور:
  

  برای اندازه گیری حجم مایعات از این وسیله استفاده می شود و به صورت یک لوله تو خالی مدرج که بر روی یک پایه قرار گرفته است ساخته شده است. اندازه گیری در این وسیله با دقت کمتری نسبت به وسایلی مثل پیپت و بورت انجام می شود. برای اندازه گیری حجم مایعات در استوانه مدرج بایستی محل قرار گیری تقعر مایع موجود را نسبت به درجه بندی های موجود بر روی استوانه مشخص کرد.

• بطری های شیشه ای ( شیشه پودری و مایعی تیره و روشن، بطری درپیچ دار):
  

  این بطری ها معمولاً برای نگهداری مواد آزمایشگاهی استفاده می شوند. و با توجه به نوع ماده ای که قرار است درون آن ها ریخته شود باید از نظر جنس، رنگ و شکل، نوع مناسبی از آن ها را انتخاب کرد. شیشه های نگهداری مواد پودری دارای دهانه ای با قطر بیشتر هستند و شیشه های نگهداری مایعات معمولاً دهانه ای با قطر کوچکتر دارند. درب این بطری ها می تواند به صورت فشاری یا پیچ دار باشد. عموماً درب های پیچ دار جنسی متفاوت از بدنه شیشه دارند.

• پیپت ، قطره چکان و پیپتور ( دیسپنسر):
  

  پیپت ها استوانه های شیشه ای با انتهای قطره چکانی می باشند که برای جا به جایی مقادیر دقیق از مایعات از آن ها استفاده می شود. این وسیله می تواند مدرج و یا غیر مدرج و ساخته شده از جنس های متفاوت باشد.پیپت ها انواع گوناگونی دارند، پیپت های پاستور با انتهای باریک و طویل و پیپت های حباب دار برای جا به جایی مقادیر ثابت از یک مایع استفاده می شوند.

  برای کنترل ورود و خروج مایعات به پیپت از وسیله ای به نام پوار استفاده می شود که انواع گوناگون، با امکان تنظیمات گوناگون دارد.قطره چکان ها یک نوع پیپت و پوار یکسره هستند که پوار ساده موجود در آن ها در واقع، بخش لاستیکی انتهای لوله قطره چکان می باشد.
  پیپتور یا دیسپنسر نیز در این دسته بندی قرار میگیرد و وسیله ای است که در آن پیپت و پوار به صورت یک سیستم با امکان تنظیم میزان خروجی بر روی یک صفحه تعبیه شده اند. این صفحه عموماً به صورت درب یک بطری استوک است و از قسمت زیرین، انتهای لوله پیپتور درون مایع موجود در بطری قرار می گیرد. با تعیین میزان خروجی، پس از هر بار حرکت اهرم پیپتور مقدار معینی از مایع، از دهانه خروجی پیپتور خارج می شود.

• بورت:
  

  بورت شباهت زیادی به پیپت دارد، با این تفاوت که در بخش انتهایی آن شیری برای کنترل خروج مایع به صورت قطره ای تعبیه شده است.

• قیف معمولی و دکانتور:
  

  قیف ها برای ریختن مواد درون ظروف با دهانه کوچک و یا فیلتر کردن بعضی محلول های رسوب دار استفاده می شوند. دکانتور ها نوعی قیف برای جداسازی محلول های دارای فازهای مایع متفاوت، بر اساس چگالی می باشند( مثل آب و روغن). در این جداکننده، دو مایع که چگالی متفاوت دارند در محفظه شیشه ای ریخته می شوند و با باز کردن شیر موجود در قسمت پایینی این وسیله، مایع با چگالی بیشتر از دکانتور خارج شده و دو فاز مایع از هم جدا می شوند.

• پرل های شیشه ای یا گلس بید:
  

  این گویچه های کوچک مروارید شکل، به دلیل مقاومت در برابر دماهای بالا و پایین و همچنین مقاومت در برابر بسیاری مواد شیمیایی، در موارد گوناگونی مورد استفاده قرار می گیرند که از جمله آن ها می توان به لوله های تقطیر پر شده با گلس بید یا ستون های تقطیر پک شده (Packed distillation columns) اشاره کرد. از دیگر موارد استفاده از گلس بید، کاربرد آن ها در دستگاه هایی برای جوش آوردن و یا استریل مواد و وسیله های آزمایشگاهی و یا به عنوان همزن در شیشه های حاوی محلول است.

• بوته چینی:
  

  وسیله ای است که قابلیت تحمل دمای بسیار بالا را دارد و برای قرار دادن مواد بر روی شعله از آن استفاده می شود.از این وسیله برای قرار دادن مواد در دسیکاتور نیز استفاده می شود.

• مبرد یا کندانسر یا لوله تفطیر:
  

  وسیله ای است که در سیستم های تقطیر و یا عصاره گیری به عنوان متراکم کننده گاز و خنک کننده آن و نهایتا تبدیل آن به حالت مایع استفاده می شود.

• دسیاکتور یا خشک کن(Desiccator) :
  

  این وسیله به صورت یک ظرف در دار است که حاوی یک صفحه حفره دار می باشد و از آن برای خشک کردن، سرد کردن بدون جذب رطوبت و نگهداری موادی که به رطوبت حساس هستند استفاده می شود. در بعضی موارد، مواد آزمایشگاهی بسیار حساس بوده و با مولکول های آب و یا اکسیژن موجود در رطوبت هوا نیز واکنش می دهند، که در این موارد از دسیکاتور های شیر دار استفاده می شود. در این نوع دسیکاتور، شیری برای تخلیه هوای داخلی به وسیله پمپ وکیوم تعبیه شده است.

• چراغ الکلی شیشه ای:
  

  از این چراغ به جای چراغ بنزن یا شعله های گازی و الکتریکی استفاده می شود. در بعضی از تحقیقات میدانی به دلیل کوچک و قابل حمل بودن، مورد استفاده قرار می گیرد.

• دسته هاون و کپسول چینی:
  

  برای پودر کردن و عصاره گیری از این وسیله استفاده می شود. جنس آن می تواند از چینی یا سنگ و یا شیشه باشد.

• Gas washing bottle:
  

  از این وسیله برای وارد کردن گاز به مایعات استفاده می شود. بسته به نوع مواد مصرفی و روش آزمایش ار جنس های متفاوتی برای ساخت این وسیله استفاده می شود، که یک نوع از آن ها جنس شیشه ای است.

• سری سوکسله (Soxhlet set):
  

  از این وسیله برای جداسازی چربی از جامدات استفاده می شود. ماده مورد آزمایش در لوله فوقانی قرار گرفته و درون بالن یک حلال مناسب با نوع نمونه ریخته می شود. حلال توسط حرارت تبخیر می شود و سپس از طریق لوله اگزوز مجددا به بالن باز می گردد. در قسمت فوقانی یک لوله تقطیر برای خروج مواد استخراج شده قرار گرفته است.

منبع : رویان ایران | بزرگترین مرجع تخصصی تجهیزات آزمایشگاهی کشور